گزارش حاضر با استفاده از اطلاعات آخرین گزارش مجمع جهانی اقتصاد از سفر و گردشگری در  جهان که هر دو سال یکبار منتشر می شود، به بررسی جایگاه ایران در جهان و خاورمیانه و مقایسه آن با سال ۲۰۱۷ پرداخته است.

مطابق گزارش مجمع جهانی اقتصاد  که از سوی معاونت بررسی های اقتصادی اتاق تهران منتشر شده، از آخرین آمار سفر و گردشگری در ۱۴۰ کشور، شاخص رقابت پذیری سفر و گردشگری بر اساس ۴ مولفه اصلی « توانمندسازی محیط، سیاست های گردشگری، زیرساختها و منابع طبیعی و فرهنگی»  و ۱۴ معیار جزئی تر اندازه گیری می شود که در نهایت امتیاز و رتبه کشورها در هر یک از مولفه ها بدست می آید.

 بر اساس اطلاعات گزارش مجمع جهانی اقتصاد، کشور «اسپانیا و فرانسه » برای بار سوم از سال ۲۰۱۵  رتبه اول و دوم در شاخص رقابت پذیری سفر و گردشگری را به خود اختصاص دادهاند.

«آلمان»   نیز که در سال های ۲۰۱۱ و ۲۰۱۳ دومین کشور در شاخص رقابت پذیری سفر و گردشگری بوده، از سال ۲۰۱۵ و برای بار سوم در جایگاه سومین کشور ایستاده و کشور ژاپن برای بار دوم از سال ۲۰۱۷ در جایگاه چهارم این شاخص قرار گرفته است. ایالات متحده آمریکا  نیز با یک پله صعود، انگلستان با یک پله تنزل، «استرالیا، ایتالیا، کانادا و سوئیس» نیز  به ترتیب در جایگاه پنجم تا دهم این شاخص در سال ۲۰۱۹ قرار دارند.

ارزیابی ها همچنین نشان از این دارد که رتبه ایران در شاخص رقابت پذیری سفر و گردشگری از سال ۲۰۱۱ هر ساله بهبود یافته بطوریکه از رتبه ۱۱۴در این سال به رتبه ۹۸در سال ۲۰۱۳ ، رتبه ۹۷ در سال ۲۰۱۵و رتبه ۹۳  در سال ۲۰۱۷ رسیده است.

همچنین در سال ۲۰۱۹ با چهار پله صعود نسبت به سال ۲۰۱۷ در جایگاه ۸۹ در میان ۱۴۰ کشور در شاخص رقابت پذیری سفر و گردشگری قرار گرفته است. امتیاز ایران در شاخص رقابت پذیری سفر و گردشگری سال ۲۰۱۹ معادل ۳.۵  است که این امتیاز در سال ۲۰۱۷معادل ۳.۴۳ بوده است. در میان کشورهای خاورمیانه، ایران رتبه هشتم را در شاخص مذکور به خود اختصاص داده که نسبت به سال ۲۰۱۷ تغییری نداشته است.  

 در میان مولفه های اصلی شاخص رقابت پذیری سفر و گردشگری، رتبه ایران در مولفه منابع طبیعی و فرهنگی (با رتبه ۵۷)‌ بهترین و در سیاستهای سفر و گردشگری ( با رتبه ۱۰۰) بدترین است. ایران در مولفه های توانمندسازی محیطی و زیرساختها نیز به ترتیب ۸۳ و ۹۴ امین کشور از میان ۱۴۰کشور مورد بررسی است. علاوه بر این، بررسی ۱۴  معیار زیرمجموعه این مولفههای اصلی نیز نتایج زیر را در بر دارد:

نخست اینکه رتبه ایران در میان معیارهای ۱۴ گانه شاخص رقابت پذیری سفر و گردشگری به جز در ۳   معیار  بهبود یافته است.

 اما بهترین رتبه ایران در شاخص رقابت پذیری سفر و گردشگری در معیار «رقابت پذیری قیمتها» است که نسبت به سال قبل تغییری نداشته و همچنان ایران رتبه اول را در این معیار بدست آورده است. این رتبه به لطف پایین بودن قیمت بلیط هواپیما، مالیات، قیمت سوخت و قدرت خرید بالا در ایران بدست آمده است. پس از آن، معیارهای «سفر تجاری و منابع فرهنگی» و «ایمنی و امنیت» بهترین رتبه را در میان سایر معیارها به خود اختصاص داده اند. 

همچنین مطابق ارزیابی ها، بیشترین بهبود رتبه ایران متعلق به معیارهای «زیرساختهای ICT» ، «ایمنی و امنیت»و «پایداری محیطی»  به ترتیب با صعود ۱۵   پله ای ، ۱۳ پله ای و ۱۲  پله ای  نسبت به سال ۲۰۱۷ بوده است.   معیارهای زیرساخت خدمات گردشگری، منابع انسانی و بازار کار ،  سفر تجاری و منابع فرهنگی، بهداشت و سلامت، زیرساختهای حمل و نقل هوایی، اولویت بخشی سفر و گردشگری و منابع طبیعی  نیز به ترتیب بیشترین بهبود را داشته اند. 

بدترین رتبه ایران در بین ۱۴ معیار مورد بررسی متعلق به معیار محیط کسب و کار بوده که در سال ۲۰۱۹ با تنزل ۴۲ پله ای نسبت به سال ۲۰۱۷ به رتبه ۱۲۱ رسیده است.  

معیارهای باز بودن بین المللی و زیرساخت های هوایی و زمینی نیز به ترتیب با کاهش ۹ پله  ای و 4 پله ای نسبت به سال ۲۰۱۷  مواجه شده اند.  

براساس این ارزیابی، بیشترین امتیاز ایران در میان مولفه های اصلی شاخص سفر و گردشگری متعلق به توانمند سازی محیط (امتیاز ۴.۶) و کمترین آن متعلق به منابع طبیعی و فرهنگی (امتیاز ۲.۶ ) ‌بوده است. در میان معیارهای شاخص نیز رقابت  پذیری قیمت ها و ایمنی و امنیت بیشترین امتیاز به ترتیب ۶.۷  و ۵.۴  را در میان سایر معیارها داشته اند. کمترین امتیاز نیز متعلق به معیارهای بازبودن بین المللی و منابع طبیعی با امتیاز ۲.۴ بوده است.

جایگاه ایران در میان کشورهای خاورمیانه

در میان کشورهای خاورمیانه، ایران در سال ۲۰۱۹ رتبه هشتم در شاخص رقابت پذیری سفر و گردشگری را به خود اختصاص داده که نسبت به سال ۲۰۱۷ تغییری نداشته است. جایگاه اول و دوم شاخص در خاورمیانه متعلق به دو کشور امارات و قطر بوده که نسبت به سال ۲۰۱۷ تغییری نداشته اند. به طوریکه  امارات ۳۳ امین کشور و قطر ۵۱ امین کشور در شاخص رقابتپذیری سفر و گردشگری جهان هستند.  

از سوی دیگر،  مقایسه امتیاز ایران و کشورهای خاورمیانه در معیارهای شاخص رقابت پذیری سفر و گردشگری ۲۰۱۹ نشانگر این است که از میان ۱۴  معیار مورد بررسی در سال ۲۰۱۹، ایران در زمینه رقابت  پذیری قیمتها، سفر تجاری و منابع فرهنگی و منابع طبیعی امتیاز بالاتری از متوسط خاورمیانه داشته و در ۱۱ معیار باقی مانده امتیاز کمتری از متوسط خاورمیانه دارد. همچنین در معیار سفر تجاری و منابع فرهنگی -که امتیاز ایران ۲.۸ و جزء امتیازهای پایین است- و معیار منابع طبیعی -که ایران کمترین امتیاز یعنی ۲.۴ را بدست آورده- نمره ایران از متوسط خاورمیانه بالاتر است.

 با توجه به کمترین امتیازهای ایران در برخی زیرشاخص های بین المللی سفر و گردشگری و روند تضعیف آنها، ضرورت دارد توجه ویژه ای به این زیرشاخص ها از جمله محیط کسب و کار، باز بودن بین المللی، اولویت دهی به سفر و گردشگری و خدمات گردشگری مبذول گردد. محیط کسب و کار غیرمساعد و مانع برای انجام فعالیت اقتصادی در این حوزه، اهمیت ندادن به موضوع سفر و گردشگری در حین تدوین، تصویب و اجرای سیاست های اقتصادی و اجتماعی و ضعف کمی و کیفی در زمینه ارائه خدمات مورد نیاز در گردشگری، همه موانع جدی هستند که باعث می شوند علیرغم وجود ظرفیت ها و پتانسیل بالا در این حوزه، سهم گردشگری در اقتصاد کشور شایان و قابل توجه نباشد. ناکارآمدی قوانین حوزه کسب و کار به ویژه در حوزه مالیات نیز از جمله مواردی است که منجر به تضعیف امتیاز ایران در این شاخص شده است.